Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη¹ & Μαριάννα Κατσογιάννου^{2 1}
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης & ²Πανεπιστήμιο Κύπρου
ansym@lit.auth.gr, makats@gmail.com

Η παρούσα ανακοίνωση αναφέρεται στην σύγχρονη λεξικογραφία ως αναπτυσσόμενο κλάδο που αντλεί διδάγματα από τη γλωσσολογική θεωρία, ενώ παράλληλα διαμορφώνει προοπτικές που ενισχύουν την διεπιστημονικότητά του. Σε ό,τι αφορά τη νεοελληνική πραγματικότητα, η μετατροπή των ερευνητικών ανακαλύψεων σε συγκεκριμένα έργα με χρηστική αξία διαγράφεται έντονα αν παρακολουθήσουμε τις εξελίξεις των τριών τελευταίων δεκαετιών. Είναι κοινή διαπίστωση ότι στο διάστημα αυτό, τα ερμηνευτικά λεξικά από απλά εμπειρικά εργαλεία έχουν αρχίσει να μετατρέπονται σε όλο και πιο αξιόπιστα έργα αναφοράς, κάτι που συνδέεται με το γεγονός ότι η θεωρία προηγείται πλέον της εφαρμογής, δηλαδή της σύνταξης των λεξικών. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, η ένταξη των υπολεξικών μονάδων ως στοιχείων που έχουν αναγνωρίσιμη σημασία χωρίς να αποτελούν λέξεις, στα λημματολόγια των νεοελληνικών λεξικών που ξεκίνησε από το Ιστορικόν Λεξικόν της Νέας Ελληνικής (ΙΛΝΕ) το 1933, σήμερα αποτελεί μία μεθοδολογική αρχή που θεωρείται δεδομένη μεθοδολογική αρχή που ακολουθούν τα περισσότερα ερμηνευτικά λεξικά.

Η ανακοίνωση αποτελείται από δύο διακριτές ενότητες. Στην πρώτη θα παρουσιάσουμε σύντομα τη συμβολή των φιλοσοφικών και γλωσσολογικών θεωριών στη διαμόρφωση των (μετα)λεξικογραφικών αρχών με στόχο να κατανοήσουμε καλύτερα το ρόλο που παίζει για τη λεξικογραφία η περιγραφή του γραμματικού συστήματος (διαμόρφωση λημματολογίου, αλλά και πληροφορίες προφοράς, μορφολογίας, σύνταξης), η ανάλυση της σημασίας (σύνταξη και ιεράρχηση ορισμών) η περιγραφή της χρήσης (επιλογή παραδειγμάτων χρήσης). Στο δεύτερο μέρος θα αναφερθούμε στη συμβολή της κοινωνιογλωσσολογίας, δηλαδή στους ιδεολογικούς παράγοντες που παρεμβαίνουν στις σχέσεις (νεοελληνικής) λεξικογραφίας και γλωσσικής πολιτικής, επηρεάζοντας την επιλογή των λημμάτων και την παρουσίαση των σημασιών τους και οδηγώντας ακόμη και σε σχηματισμούς δικτύων εννοιών που αναπαράγουν στερεότυπα και ενισχύουν κοινωνικές προκαταλήψεις.

Βιβλιογραφία

Anastassiadis-Symeonidis, A. (2011): Les marques d’usage dans le Dictionnaire du grec standard de l’Institut d’Etudes Néohelléniques (Fondation Manolis Triantaphyllidis). Στο F.Baider, E. Lamprou, & M. Monville-Burston (επιμ.), La marque lexicographique – États présents, voies d’avenir (σσ. 51–63). Limoges: Lambert-Lucas.

Anastassiadis-Symeonidis, A. (2014): Alain Rey et la lexicographie en Grèce. Στο F. Gaudin (επιμ.), Au bonheur des mots: Hommage à Alain Rey (σσ. 69–84). Rouen: Presses Universitaires de Rouen et du Havre.

Κατσογιάννου Μ., & Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Α. (επιμ.) (2022): Λεξικογραφία και μορφολογία: Η θέση της μορφολογίας στα λεξικά της νέας ελληνικής (384 σ.). Αθήνα: Πατάκης.

Κατσούδα, Γ. (2016): Ο νέος τόμος του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής της Ακαδημίας Αθηνών: συγχρονικές προοπτικές. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα, 36, 151–160.

Νικολάου, Γ. (2022): Η κωδικοποίηση της σημασίας των λημμάτων στη σύγχρονη ελληνική λεξικογραφική πρακτική. Στο Μ. Κατσογιάννου & Α. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη (επιμ.), Λεξικογραφία και μορφολογία: Η θέση της μορφολογίας στα λεξικά της Νέας Ελληνικής (σ. 33–54). Αθήνα: Πατάκης.

Rey, C. (2020): Dictionnaire et société (256 σ.). Paris : Honoré Champion.

Xydopoulos, G. (2009): «Psilo-: Exploring the case of a ‘diminutive’ in Modern Greek». Στο Α. Tsangalidis (επιμ.), Selected Papers from the 18th International Symposium of Theoretical and Applied Linguistics (σσ. 397–405). Thessaloniki: Monochromia.

Zgusta, L. (1971). Manual of λexicography (360 p.). Prague: Academia, Publishing House of the Czechoslovak Academy of Sciences & The Hague/Paris: De Gruyter.

Παρασκευή Θώμου & Λένα Παπαδοπούλου
Πανεπιστήμιο Κρήτης
thomou@uoc.gr, papadopoulou.lena@gmail.com

Η παρούσα εργασία έχει ως στόχο να παρουσιάσει ένα μοντέλο το οποίο λειτουργεί ως ομπρέλα για τη λεξικογραφική περιγραφή ενός ευρέος φάσματος φρασεολογισμών, παγιωμένων και κυρίως λιγότερο παγιωμένων (semi-fixed), και είναι απόρροια της λεξικογραφικής επεξεργασίας 1410 φραστικών σχημάτων (schematic constructions) προηγούμενης έρευνας (Thomou, 2020). Για την επεξεργασία αυτή αξιοποιήθηκε μία σειρά από λεξικολογικές και λεξικογραφικές προσεγγίσεις, ούτως ώστε να περιλαμβάνει επαρκή πεδία για τη συστηματική περιγραφή των λημμάτων.

Το λημματολόγιο διαμορφώθηκε μέσα από τη μελέτη αυθεντικών πραγματώσεων σε Ηλεκτρονικά Σώματα Κειμένων, κυρίως στον Εθνικό Θησαυρό Ελληνικής Γλώσσας βάσει της αρχής της αφαίρεσης (schematization) της Θεωρίας των Δομικών Σχημάτων (Croft, 2007). Αποτελείται από φραστικά σχήματα τόσο με αναφορική και επικοινωνιακή λειτουργία όσο και κειμενική, για παράδειγμα, [ΚΛΙΤ_γεν] φέρνω [ΟΦ_{{συναίσθημα/ ψυχοσωματική κατάσταση}}], κάτω [ΟΦ] και απ’ {ό,τι/όσο} ξέρω, αντίστοιχα (Granger & Paquot, 2008). Η αρχή της αφαίρεσης επιτρέπει την ομαδοποίηση πολλών επιμέρους φρασεολογισμών σε ένα υπερώνυμο φραστικό σχήμα (phrasal pattern) διευρύνοντας με αυτόν τον τρόπο το περιγραφόμενο λεξιλογικό υλικό.

Η μικροδομή του αρθρώνεται σε τέσσερις ενότητες και έντεκα συνολικά πεδία, παρέχοντας πληροφορίες για το λήμμα σε σημασιολογικό, μορφοσυντακτικό και μεταγλωσσικό επίπεδο. Η εκπόνησή της ακολούθησε την τυπική περιγραφή μέσω της χρήσης των γραμματικών κατηγοριών, ενώ έλαβε υπόψη της τις λεξικές λειτουργίες (Mel'cuk, 1996) στην περιγραφή των λεξικών συνάψεων και τη Θεωρία της Εννοιακής Μεταφοράς (Lakoff, 1993) όσον αφορά την επισήμανση του σημασιακού τύπου και την ανάλυση των μη κυριολεκτικών (figurative) φραστικών σχημάτων.

Το σύνολο των παρεχόμενων πληροφοριών εφαρμοσμένων σε πραγματικά δεδομένα αποτελεί ένα πεδίο μελέτης και σύγκρισης των λεξικογραφικών ιδιαιτεροτήτων του κάθε είδους φρασεολογισμού -αναφορικού, κειμενικού και επικοινωνιακού- δεδομένου ότι κάθε είδος δε διαφοροποιείται ως προς το πεδίο πληροφορίας αλλά ως προς τον τρόπο περιγραφής του κάθε πεδίου. Για παράδειγμα, ενώ για κάθε φρασεολογισμό παρατίθεται ο ορισμός του, η δομή του ορισμού είναι διαφορετική ανάλογα με το είδος του φρασεολογισμού.

Βιβλιογραφία

Croft, W. (2007). Construction grammar. In D. Geeraerts & H. Cuyckens (Eds.), The Oxford handbook of cognitive linguistics (pp. 463–508). Oxford: Oxford University Press.

Granger, S., & Paquot, M. (2008). Disentangling the phraseological web. In S. Granger & F. Meunier (Eds.), Phraseology: An interdisciplinary perspective (pp. 27–49). Amsterdam/Philadelphia: Benjamins.

Lakoff, G. (1993). The contemporary theory of metaphor. In A. Ortony (Ed.), Metaphor and thought (pp. 202–251). Cambridge: Cambridge University Press.

Mel'cuk, I. (1996). Lexical functions: A tool for the description of lexical relations in the lexicon. In L. Wanner (Ed.), Lexical functions in lexicography and natural language processing (pp. 37–102). Amsterdam/Philadelphia: Benjamins.

Thomou, P. (2020). Towards a constructional account of multi-word units in Modern Greek: A corpus-based study. In S. Markantonatou & A. Christofidou (Eds.), Multi-word expressions: Drawing on data from Modern Greek and other languages (pp. 305–331). Athens: Academy of Athens.

Μαρία Γαβριηλίδου, Πένυ Λαμπροπούλου & Κατερίνα Γκίρτζου
ΙΕΛ / Ερευνητικό Κέντρο Αθηνά
maria@athenarc.gr, penny@athenarc.gr, katerina.gkirtzou@athenarc.gr

Η παρούσα ανακοίνωση παρουσιάζει τη μετατροπή του σημασιολογικού επιπέδου ενός υπολογιστικού λεξικού, του ΛΕΞΙΣ, σε μορφή συμβατή με το μοντέλο Ontolex-Lemon (Cimiano et al., 2016· McCrae et al., 2017).

Το ΛΕΞΙΣ (Anagnostopoulou et al., 2000) είναι ένα υπολογιστικό λεξικό γενικής γλώσσας το οποίο έχει σχεδιαστεί και υλοποιηθεί ακολουθώντας τις κοινές προδιαγραφές που αναπτύχθηκαν για την κατασκευή λεξικών για 12 ευρωπαϊκές γλώσσες στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών έργων PAROLE και SIMPLE. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές αυτές, το λεξικό αρθρώνεται σε τρία επίπεδα (μορφολογικό, συντακτικό και σημασιολογικό). Το σημασιολογικό επίπεδο έχει καταρτιστεί με βάση το μοντέλο SIMPLE (Lenci et al., 2000), το οποίο βασίζεται στην θεωρία του Γενετικού Λεξικού (Generative Lexicon) (Pustejovsky, 1995).

Το μοντέλο Ontolex-Lemon έχει ως στόχο τον εμπλουτισμό οντολογιών με πληροφορίες για τις λεξικές μονάδες που πραγματώνουν τις έννοιες που περιέχονται σε αυτές και περιλαμβάνει την αναπαράσταση των μορφολογικών, συντακτικών και σημασιολογικών ιδιοτήτων αυτών των λεξικών μονάδων. Μέσω της μετατροπής του ΛΕΞΙΣ σε Ontolex-Lemon επιτυγχάνεται η δυνατότητα διασύνδεσης του λεξικού ΛΕΞΙΣ με άλλους λεξικούς πόρους και μέσω αυτής η δημιουργία πολύγλωσσων διασυνδεδεμένων λεξικών.

Στην ανακοίνωση παρουσιάζουμε τα δύο μοντέλα (ΛΕΞΙΣ/SIMPLE και Ontolex-Lemon), τις βασικές αρχές τους, τη διαδικασία μετατροπής του πρώτου στο δεύτερο, την αντιστοίχιση της δομής και των βασικών μονάδων περιγραφής του μοντέλου SIMPLE στη δομή και τις μονάδες αναπαράστασης του μοντέλου Ontolex-Lemon, τις εναλλακτικές δυνατότητες αντιστοίχισης, με τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα κάθε επιλογής, τις τελικές αποφάσεις που υλοποιήθηκαν και τα επόμενα βήματα.

Βιβλιογραφία

Anagnostopoulou, D., Desipri, E., Labropoulou, P., Mantzari, E., & Gavrilidou, M. (2000). Lexis - Lexicographical infrastructure: Systematising the data. In Proceedings of the International Workshop on Computational Lexicography and Multimedia Dictionaries (COMPLEX 2000). Patras, Greece.

Cimiano, P., McCrae, J., & Buitelaar, P. (2016). Lexicon model for ontologies: Community report. Technical report, W3C. https://www.w3.org/2016/05/ontolex/

Lenci, Al., Bel, N., Busa, F., Calzolari, N., Gola, El., Monachini, M., Ogonowski, Ant., Peters, Iv., Peters, W., Ruimy, N., Villegas, M., & Zampolli, Ant. (2000). SIMPLE: A general framework for the development of multilingual Lexicons. International Journal of Lexicography, 13(4), 249–263. https://doi.org/10.1093/ijl/13.4.249

McCrae, J. P., Bosque-Gil, J., Gracia, J., Buitelaar, P., & Cimiano, P. (2017). The Ontolex-Lemon model: Development and applications. In I. Kosem, C. Tiberius, M. Jakubíček, J. Kallas, S. Krek, & V. Baisa (Eds.), Proceedings of eLex 2017 conference (pp. 19–21). Brno, Czech Republic: Lexical Computing CZ s.r.o.

Pustejovsky, J. (1995). The generative Llexicon. Cambridge, MA: MIT Press.

Villegas, M., & Bel, N. (2015). PAROLE/SIMPLE ‘lemon’ ontology and lexicons. Semantic Web, 6(4), 363–369. https://doi.org/10.3233/SW-140148

Στέλλα Μαρκαντωνάτου
Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου
stiliani.markantonatou@gmail.com

Η ΙΔΙΟΝ είναι ανοιχτά διαθέσιμο δικτυακό λεξικό και ισορροπεί ανάμεσα στις ανάγκες του ανθρώπου-χρήστη και στην υποστήριξη της επεξεργασίας της Ελληνικής (και της Πομακικής). Εδώ θα αναφερθούμε στο πώς επηρρεάζουν οι ανάγκες της μηχανής την τεκμηρίωση των πολυλεκτικών εκφράσεων (ΠΛΕ) και των ιδιοτήτων τους.

Πόροι για την επεξεργασία των ΠΛΕ σήμερα είναι κατάλληλα επισημειωμένα σώματα κειμένων και τα λεξικά. Οι πόροι πρέπει να συνομιλούν. Για παράδειγμα, πολλά εργαλεία ανεύρεσης πολυλεκτικών πλέον ενδιαφέρονται μόνο για την αρχή και το τέλος μιας πολυλεκτικής. Το λεξικό πρέπει να αναγνωρίζει αυτήν την πληροφορία εφόσον για κάποιο λόγο συνομιλεί με το σώμα κειμένων, και δίνει πληροφορίες, όπως η σημασία και η δομή της ΠΛΕ.

Tα πιο πάνω, αλλά όχι μόνο αυτά, θέτουν ως πρώτο πρόβλημα αυτό του ορισμού του λήμματος της ΠΛΕ. Ενδεικτικά, η ΠΛΕ βάζω τη θηλιά γύρω από το λαιμό κάποιου όπου το λήμμα παρίσταται σαν μια κλάση ισοδυναμίας με μέλη βάζω (τη) θηλιά/θηλειά γύρω από το /στο λαιμό κάποιου και τις βεβαιωμένες γενικές δοτικές. Στην ΙΔΙΟΝ, προτιμάται να είναι τα λήμματα αναπτυγμένα από το να χρησιμοποιούνται (συνεπτυγμένες) κανονικές εκφράσεις που αυξάνουν την πιθανότητα λάθους στην κωδικοποίηση—έτσι και αλλιώς θα αναπτυχθούν οι όποιες εκφράσεις για να συνομιλήσουν με μηχανές συντακτικής ανάλυσης.

Τίθενται και θέματα ευλυγισίας, πχ σειράς των όρων διαβάθμισης, κλιτικοποίησης κλπ. Δεν δίνουμε κανόνες γι’ αυτές τις ευλίγιστες δομές. Σήμερα οι συντακτικοί αναλυτές είναι, πλέον ανεπιστρεπτί, νευρωνικές μηχανές που μαθαίνουν από σώματα κειμένων. Συνεπώς, εάν τροφοδοτηθεί ο αναλυτής με τα κατάλληλα παραδείγματα, είναι πιθανό ότι θα αναγνωρίσει την ύπαρξη της ΠΛΕ. Η ΙΔΙΟΝ παρέχει σώμα κειμένων για κάθε ΠΛΕ όπου καταγράφονται οι τύποι ευλιγισίας με περισσότερα του ενός παραδείγματα αλιευμένα από το διαδίκτυο.

Η συντακτική ανάλυση της ΠΛΕ γίνεται με νευρωνικές μηχανές αλλά την χρειάζονται λιγότερες εφαρμογές. Η συντακτική ανάλυση είναι κλασικό πεδίο θεωρητικών ανταπαραθέσεων. Επιπλέον, λόγω των ταχτικών αλλαγών στις θεωρητικές τάσεις, οι αναπαραστάσεις της δομής είναι βραχύβιας χρησιμότητας. Εδώ να τονιστεί ότι η επαναχρησιμοποίηση αναπαραστάσεων από ένα φορμαλισμό σε άλλο είναι πολύ δύσκολο πρόβλημα, συχνά χωρίς λύση. Αυτά δεν είναι ασήμαντα θέματα για μια μικρή γλώσσα σαν την Ελληνική για την τεκμηρίωση της οποίας δαπανώνται ανεπαρκή ποσά. Στην ΙΔΙΟΝ αποδίδεται και συντακτική ανάλυση στα παραδείγματα στο πρότυπο των Καθολικών Εξαρτήσεων (Universal Dependencies) που είναι ο πιο δημοφιλής φορμαλισμός στο χώρο της επεξεργασίας της γλώσσας σήμερα, άρα είναι δυνατόν να γυμναστούν οι νευρωνικοί συντακτικοί αναλυτές και ως προς αυτό.

Όσον αφορά την σημασία, συνήθως συνδέεται η βάση για τις ΠΛΕ με κάποιο ανεξάρτητο λεξικό. Τα προβλήματα είναι πολλά, πχ πώς συνδέεται με ένα λεξικό η ΠΛΕ μένω με τη γλύκα στο στόμα; Δεν φαίνεται η σημασία της συγκεκριμένης ΠΛΕ να αποδίδεται από κάποιο ρήμα της Ελληνικής. Η ΙΔΙΟΝ για την ώρα περιορίζεται στο να δίνει ορισμούς της σημασιας της ΠΛΕ προσέχοντας να αποδίδει την ορισματική της δομή.

Συνολικά, βλέπουμε ότι ο ρόλος της αναλυτικής πληροφορίας και των παραδειγμάτων είναι πολύ σημαντικός για μια σύγχρονη λεξικογραφική βάση, όπως εξάλλου συμβαίνει και με μεγάλα λεξικογραφικά έργα, π.χ. το FrameNet.

Γιώργος Ι. Ξυδόπουλος^1,2, Χρύσα Καζιτόρη¹, Μαριλένα Μαντά¹ & Κατερίνα Χριστοπούλου^3
1Πανεπιστήμιο Πατρών, ²Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, ³Πανεπιστήμιο Αθηνών
gjxydo@upatras.gr, ckazitori@upnet.gr, marimanta27@gmail.com, kxristopoulou@gmail.com

Στην εργασία αυτή, σε συνέχεια προηγούμενης σχετικής πιλοτικής έρευνάς μας (Ξυδόπουλος & Χριστοπούλου, 2019), ασχολούμαστε με τη μέτρηση του βαθμού προσβλητικότητας των όρων ταμπού της ΝΕ. Συγκεκριμένα, εξετάζουμε το βαθμό προσβλητικότητας 98 περιθωριακών όρων, αντλημένων από τρία διαδεδομένα λεξικά της ΚΝΕ. Οι όροι αυτοί συμπεριελήφθησαν σε ερωτηματολόγιο κλίμακας Likert, το οποίο συμπληρώθηκε από 734 πληροφορητές (467 γυναίκες και 263 άνδρες, ηλικίας 18–78 ετών), ομιλητές και ομιλήτριες της ΝΕ. Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας, δημιουργήσαμε καταλόγους όρων ταμπού της ΝΕ, σε φθίνοντα και αύξοντα βαθμό προσβλητικότητας. Αφού συνεκτιμήθηκαν παράμετροι όπως το φύλο, το θρήσκευμα, η ηλικία ή η καταγωγή, καταλήξαμε σε ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις αναφορικά με τη στάση των ομιλητών και ομιλητριών απέναντι σε ζητήματα ταμπού, και συγκρίναμε τα αποτελέσματα με αυτά άλλων ερευνών για το περιθωριακό λεξιλόγιο της αγγλικής (Janschewitz, 2008· Jay, 1978· πρβλ. Christopoulou et al., 2022).

Με αφετηρία τους παραπάνω καταλόγους των όρων ταμπού, θα προτείνουμε τρόπους δημιουργίας ευρύτερης λεξιλογικής βάσης συναισθηματικά φορτισμένων λέξεων με την προσθήκη, στην παράμετρο της προσβλητικότητας, των παραμέτρων του σθένους (valence), της συναισθηματικής διέγερσης (arousal) και της αίσθησης κυριαρχίας (dominance), κατά το πρότυπο της βάσης ANEW (Affective Norms for English Words) των Bradley & Lang (1999) και των Eliola & Havelka (2010) και Vaiouli et al. (2021), αξιοποιώντας και το πολύγλωσσο λεξικό όρων ταμπού HURTLEX-(EL) των Stamou et al. (2022). Για τον σκοπό αυτόν, θα παρουσιάσουμε τύπο ερωτηματολογίου στο οποίο οι συμμετέχοντες και συμμετέχουσες θα κληθούν να βαθμολογήσουν πόσο «θετικό» ή «αρνητικό» θεωρούν έναν όρο (βλ. σθένος/valence), σε ποιο βαθμό ο όρος αυτός τραβά ή όχι την προσοχή τους ή τους προκαλεί έντονα συναισθήματα (βλ. συναισθηματική διέγερση/arousal), σε τι βαθμό αισθάνονται πως «έχουν τον έλεγχο» σε σχέση με το αντικείμενο ή την έννοια που αναφέρεται ο όρος (βλ. αίσθηση κυριαρχίας/dominance), αλλά και πόσο προσβλητικό θεωρούν τον όρο αυτό (βλ. προσβλητικότητα/offensiveness).

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Bradley, M. M., & Lang, P. J. (1999). Affective Norms for English Words (ANEW): Instruction manual and affective ratings. Technical Report C-1, The Center for Research in Phychophysiology, University of Florida.

Christopoulou, K., Xydopoulos, G. J., & Tsangalidis, A. (2022). Grammatical gender and offensiveness in Modern Greek slang vocabulary. In N. Knoblock (Ed.), The Grammar of hate: Morphosyntactic features of hHateful, aggressive, and dehumanizing discourse (pp. 82–96). Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/9781108991841.005

Eilola, T. M., & Havelka, J. (2010). Affective norms for 210 British English and Finnish nouns. In Behavior Research Methods, 42, 134–140. https://doi.org/10.3758/BRM.42.1.134

Janschewitz, K. (2008). Taboo, emotionally valenced, and emotionally neutral norms. In Behavior Research Methods, 40(4), 1065–1074. https://doi.org/10.3758/BRM.40.4.1065

Jay, T. (1992). Cursing in America. Amesterdam: John Benjamins Publishing Company.

Ξυδόπουλος, Γ. Ι., & Χριστοπούλου, Κ. (2019). Μέτρηση της προσβλητικότητας σε λέξεις του περιθωριακού λεξιλογίου της νέας ελληνικής: Εκτιμώντας τα πρώτα αποτελέσματα. Στο Θ. Μαρκόπουλος, Χ. Βλάχος, Α. Αρχάκης, Δ. Παπαζαχαρίου, Γ. Ι. Ξυδόπουλος, & Α. Ρούσσου (επιμ.), Πρακτικά του 14^ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας (σσ. 936–946). Πανεπιστήμιο Πατρών.

Stamou, V., Alexiou, I., Klimi, A., Molou, E., Saivanidou, A., & Markantonatou, S. (2022). Cleansing and expanding the HURTLEX(EL) with a multidimensional categorization of offensive words. In K. Narang, A. M. Davani, L. Mathias, B. Vidgen, & Z. Talat (Eds.), Proceedings of the 6th Workshop on Online Abuse and Harms – WOAH 2022 (pp. 102–108). Seattle, Washington (Hybrid), edition: Association for Computational Linguistics.

Vaiouli, P., Panteli, M., & Panayiotou, G. (2021). Affective and psycholinguistic norms of Greek words: Manipulating their affective or psycho-linguistic dimensions. Current Psychology, 42, 10299–10309. https://doi.org/10.1007/s12144-021-02329-8

Μαβίνα Πανταζάρα
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
mavinap@frl.uoa.gr

Έναυσμα για την παρούσα ανακοίνωση δίνουν δύο διαπιστώσεις: 1) η μετάφραση ως πεδίο επαγγελματικής πρακτικής διευρύνεται διαρκώς (οπτικοακουστική μετάφραση, μετεπιμέλεια, μεταδημιουργία, τοπική ή επιχώρια προσαρμογή κ.ο.κ.) και εμπλουτίζεται με ειδική ορολογία που αναπτύσσεται και χρησιμοποιείται από την αντίστοιχη κοινότητα πρακτικής, 2) η μεταφρασεολογία, ως ένας ταχύτατα εξελισσόμενος επιστημονικός κλάδος, δημιουργεί πληθώρα νέων εννοιών ως αποτέλεσμα της εντατικοποίησης της ερευνητικής δραστηριότητας, ενώ παράλληλα τροφοδοτείται από όρους μέσω της συνεργασίας της με άλλους κλάδους τόσο ανθρωπιστικών όσο και θετικών επιστημών (γλωσσολογία, κοινωνιολογία, πολιτισμικές σπουδές, επιστήμη υπολογιστών κ.λπ.). Ο προβληματισμός σχετικά με την ανάγκη χαρτογράφησης του ερευνητικού πεδίου και συστηματοποίησης της ορολογίας του απασχολεί όλο και περισσότερο τη διεθνή μεταφρασεολογική κοινότητα (βλ. ενδεικτικά Delisle, 2021· Gambier & Van Doorslaer, 2009· Snell-Hornby, 2007).

Οι προσπάθειες λεξικογράφησης της ορολογίας της μετάφρασης στη νέα ελληνική είναι εξαιρετικά περιορισμένες και μεμονωμένες. Εκτός από την ελληνική έκδοση της Ορολογίας της Μετάφρασης των Delisle et al. (2008) που πλέον είναι εξαντλημένη, υπάρχουν κάποια γλωσσάρια όρων μετάφρασης και διερμηνείας διαθέσιμα ηλεκτρονικά, συνήθως δίγλωσσα (π.χ. από το Πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO 17100:2016 «Υπηρεσίες Μετάφρασης» ή από ακαδημαϊκά συγγράμματα στον «Κάλλιπο»), καθώς και μεμονωμένες προσπάθειες παρουσίασης της ορολογίας σε ευρετήρια ή γλωσσάρια μονογραφιών και διατριβών μεταφρασεολογίας.

Στόχος της ανακοίνωσης είναι να θέσει τα ερωτήματα που θα επιτρέψουν τον καθορισμό προδιαγραφών για τη δημιουργία ενός ειδικού ηλεκτρονικού λεξικού για την ελληνική ορολογία της μετάφρασης/μεταφρασεολογίας. Κύριοι άξονες προβληματισμού είναι: α) η κατάρτιση του corpus όρων και η οργάνωση του λημματολογίου, β) η επικύρωση ή/και εναρμόνιση των όρων, γ) οι πληροφορίες για τους όρους (προσθήκη ορισμών, παραδείγματα χρήσης, ισοδύναμα σε άλλες γλώσσες), δ) η αξιοποίηση των δυνατοτήτων του ηλεκτρονικού εργαλείου για τον τελικό χρήστη (τρόποι αναζήτησης, εμφάνιση πληροφορίας, συνδέσεις μεταξύ όρων, σύνδεση με πηγές τεκμηρίωσης/σώμα κειμένων) (βλ. Fuertes-Olivera & Tarp, 2014). Παρόμοιες προσπάθειες έχουν ξεκινήσει ήδη σε άλλες γλώσσες (π.χ. αραβικά, βλ. Sader Feghali, 2018) προκειμένου να παγιωθεί η ορολογία και να βελτιωθεί η επικοινωνία μεταξύ των διαφόρων εμπλεκομένων (θεωρητικών, διδασκόντων/διδασκομένων και επαγγελματιών).

Βιβλιογραφικές αναφορές

Delisle, J., Lee-Jahnke, H., & Cormier, M. C. (2008). Ορολογία της μετάφρασης (μτφρ. Γ. Φλώρος). Αθήνα: Μεσόγειος.

Delisle, J. (2021). Notions d’histoire de la traduction. Paris : Hermann.

Fuertes-Olivera, P., & Tarp, S. (2014). Theory and practice of specialised online dictionaries: Lexicography versus terminography. Berlin/Boston: Walter de Gruyter.

Gambier, Y., & Van Doorslaer, L. (eds.) (2009). The metalanguage of translation. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Sader Feghali, L. (2018). La terminologie de l’enseignement de la traductologie en questions. Équivalences, 45(1-2), 217–233. https://doi.org/10.3406/equiv.2018.1541

Snell-Hornby, M. (2007). “What’s in a name?” On metalinguistic confusion in Translation Studies. Target,19(2), 313–325.

Αγγελική Φωτοπούλου
Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου
afotop@athenarc.gr

Η ευρύτατη διάδοση της πληροφορικής αρχικά, και του διαδικτύου εν συνεχεία, δημιούργησε νέα δεδομένα και στον τομέα της Λεξικογραφίας. Η Λεξικογραφία σήμερα ασχολείται με την απλή μεταφορά από τα έντυπα λεξικά σε ηλεκτρονικά εργαλεία λεξικών (Ηλεκτρονική λεξικογραφία) ή με την ανάπτυξη λεξικών πόρων, που υποστηρίζουν εργαλεία Επεξεργασίας Φυσικής Γλώσσας (Υπολογιστική λεξικογραφία); Χρειάζεται νέα θεωρία για την δημιουργία των λεξικών ή μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε θεωρίες που έχουν καθιερωθεί στην εποχή των έντυπων λεξικών;

Εμείς θα αναφερθούμε ιδιαίτερα στο Λεξικό – Γραμματική-ΛΓ (Lexicon-Grammar), μια μέθοδο τυπικής (formal) περιγραφής των γλωσσών με πρακτικές εφαρμογές, που δημιουργήθηκε από τον Maurice Gross (1934-2001),στο ευρύτερο πλαίσιο του κατανομι(τι)σμού (distributionalism), στα τέλη της δεκαετίας του 60, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο λεξιλόγιο. Το ΛΓ (Gross, 1975, σ. 45) επιδίδεται στην συσσώρευση πολλών εμπειρικών δεδομένων, επιτυγχάνοντας την δημιουργία ισχυρών συντακτικών λεξικών, όπου καταγράφεται σε μήτρες/πίνακες συντακτική και λεξική πληροφορία, όσο το δυνατόν πληρέστερα. Στους πίνακες αυτούς οι οριζόντιες γραμμές συμπληρώνονται από λεξιλογικά λήμματα π.χ. το ρήμα λέγω, και οι κάθετες συμπληρώνονται από τις συντακτικές ιδιότητες και τις ιδιότητες κατανομής, που του αντιστοιχούν, δημιουργώντας μ’ αυτόν το τρόπο ισχυρές βάσεις δεδομένων. Μέσω αυτής της φορμαλιστικής οργάνωσης του γλωσσικού υλικού και θεωρώντας ότι η μικρότερη σημασιολογική μονάδα (lexical unit) στο λόγο είναι η απλή πρόταση επιτυγχάνεται η διάκριση των σημασιών και η δόμηση της πληροφορίας, βασικές διαδικασίες της λεξικογραφικής πρακτικής. Θα επιχειρήσουμε να δείξουμε πως η μεθοδολογική και θεωρητική προσέγγιση του λεξιλογίου από το ΛΓ μπορεί να συνδράμει στο σχεδιασμό ενός λεξικογραφικού πόρου. Θα χρησιμοποιήσουμε ως παράδειγμα τις πολυλεκτικές εκφράσεις, οι οποίες ανήκουν σε όλες τις γραμματικές κατηγορίες: ουσιαστικό, ρήμα, επίθετο, επίρρημα (γκρίζες ζώνες, κάθομαι σ΄αναμμένα κάρβουνα, επί παντός του επιστητού...) και παρεμβαίνουν στην λημματοποίηση καθορίζοντας έτσι τα όρια της λέξης/λήμματος (lexical entry), εφόσον πρόκειται για λεξικές μονάδες οι οποίες απαρτίζονται από δύο ή περισσότερες λέξεις και χαρακτηρίζονται από συγκεκριμένες σημασιολογικές, συντακτικές και μορφολογικές ιδιότητες.

Βασική βιβλιογραφία

Anastassiadis-Symeonidis, A., Fotopoulou, A., & Kyriacopoulou, T. (2020). Multiword expressions in Modern Greek: Synthetic review on their nature. In S. Markantonatou & A.Christofidou (Eds.), Bulletin of Scientific Terminology and Neologisms, Special Issue: MWEs in Greek and other languages: From theory to implementation.

Gross, M. (1975). Méthodes en syntaxe. Régime des constructions complétives. Paris : Hermann.

Gross, M. (1982). Une classification des phrases “figées” du français. Revue Québécoise de Linguistique, 11(2), 151–185.

Gross, M. (1986). Lexicon-grammar: The representation of compound words. In Proceedings of the 11th Conference on Computational linguistics (COLING ’86) (pp. 1–6). Association for Computational Linguistics.

Gross, G. (1996). Les expressions figées en français. Noms composés et autres locutions. Paris : Ophrys.

Harris, Z. (1976). Notes du cours de syntaxe. Paris : Seuil.

Polguère, Α. (2014). From writing dictionaries to weaving lexical networks. International Journal of Lexicography, 27(4), 396–418. https://hal.science/hal-01097112