Συντονισμός
Σαλώμη Μπουκάλα, Πάντειο Πανεπιστήμιο, salomi.boukala@gmail.com
Αναστασία Στάμου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, anstamou@del.auth.gr
H έννοια του λόγου έχει πλέον ξεπεράσει τα όρια του επιστημονικού κλάδου της γλωσσολογίας και χρησιμοποιείται ευρέως τόσο από την πολιτική επιστήμη και την επικοινωνία, όσο και από τις κοινωνικές επιστήμες. Στη βάση της προσφοράς πολλαπλών και αντιτιθέμενων κατασκευών της κοινωνικής πραγματικότητας το τι και το πώς λέγεται ότι συμβαίνει κάτι αποκτά τεράστια σημασία. Από την άλλη πλευρά, το ενδιαφέρον στρέφεται όλο και περισσότερο στον επικοινωνιακό χειρισμό πτυχών της κοινωνικής ζωής. Ως μέρος του ευρύτερου πεδίου της ανάλυσης λόγου, η Κριτική Ανάλυση Λόγου (Critical Discourse Analysis: εφεξής ΚΑΛ) έδωσε εξαρχής το δικό της στίγμα, αντιμετωπίζοντας τη γλώσσα (και την ευρύτερη σημείωση) ως μορφή κοινωνικής πρακτικής που αναπαριστά και τελικά συγκροτεί την κοινωνική πραγματικότητα, αλλά και εστιάζοντας στις έννοιες της ιδεολογίας, της εξουσίας και της κριτικής, αποδεικνύοντας έτσι τον διεπιστημονικό της χαρακτήρα που συνδυάζει τη γλωσσολογία με την πολιτική και κοινωνική θεωρία. Αν και αυτές οι έννοιες διαμορφώνουν το θεωρητικό υπόβαθρό της, στόχος της δεν ήταν εξαρχής η διατύπωση μιας συγκεκριμένης θεωρίας ή μεθοδολογίας. Αντιθέτως, οι διαφορετικές προσεγγίσεις/σχολές και η ποικιλία των θεματικών της ΚΑΛ αποδεικνύουν τη δυνατότητά της να περικλείει επιστημονικές μελέτες που χαρακτηρίζονται από διαφορετικό θεωρητικό υπόβαθρο, αφορούν τη μελέτη διαφορετικών δεδομένων και συχνά συνδυάζουν διαφορετικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις που επεκτείνονται από τον χώρο της επιχειρηματολογίας μέχρι τις ποσοτικές αναλύσεις και τις επιστήμες των υπολογιστών. Η διεπιστημονικότητα, επομένως, και η ετερογένεια των μεθοδολογικών εργαλείων και των θεωρητικών προσεγγίσεων διαφοροποιούν την ΚΑΛ από ολιστικές μεθόδους μελέτης του λόγου.
Με βάση τα παραπάνω, σκοπός του προτεινόμενου πάνελ είναι να αποτυπώσει τους τρόπους με τους οποίους έχει αναπλαισιωθεί η ΚΑΛ από μέλη της ελληνικής ακαδημαϊκής κοινότητας για τη μελέτη της διά του λόγου εκφοράς της ελληνικής κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας. Με εστίαση, λοιπόν, στο ελληνικό συγκείμενο, θα φωτιστεί καλύτερα τι μπορεί να προσφέρει η οπτική της ΚΑΛ στην (απο)δόμηση της κοινωνικής πραγματικότητας, αλλά και τι, τελικά, ενώνει τόσο διαφορετικές θεματικές και ερευνητικές περιοχές υπό το πρίσμα της ΚΑΛ. Συγκεκριμένα, στο προτεινόμενο πάνελ, περιλαμβάνονται μελέτες της ΚΑΛ σε πεδία έρευνας στα οποία έχει κατεξοχήν δραστηριοποιηθεί και διεθνώς, όπως είναι ο πολιτικός λόγος (κοινοβουλευτικές αντιπαραθέσεις, βλ. Γεωργαλίδου· πολιτική διαφήμιση, βλ. Κίσσας), ο λόγος των ΜΜΕ (ειδησεογραφία, βλ. Μητσικοπούλου & Λύκου· Χατζηδάκη· τηλεοπτικές συζητήσεις, βλ. Μπουτουλούση), αλλά και τα ψηφιακά μέσα, που αποτελούν μέρος της σύγχρονης δημόσιας σφαίρας (μέσα κοινωνικής δικτύωσης, βλ. Γεωργάλου· μιμίδια, βλ. Αρχάκης & Τσάκωνα· σχόλια στο διαδίκτυο, βλ. Ασημακόπουλος & Σεραφής). Επίσης, οι μελέτες διαφοροποιούνται λιγότερο ή περισσότερο ως προς το θεωρητικό τους υπόβαθρο και τα αναλυτικά εργαλεία που προτείνουν, καθώς εκτείνονται από την πολιτική επικοινωνία (βλ. Κίσσας) μέχρι την ανάλυση μεταφοράς (βλ. Μπουτουλούση), τις θεωρίες α/ευγένειας (βλ. Γεωργαλίδου), την έρευνα για το χιούμορ (βλ. Αρχάκης & Τσάκωνα), τη διαδικτυακή εθνογραφία (βλ. Γεωργάλου), καθώς και τον συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων / σωματοκειμενικής γλωσσολογίας (βλ. Ασημακόπουλος & Σεραφής· Μητσικοπούλου & Λύκου· Χατζηδάκη). Τέλος, το προτεινόμενο πάνελ επιχειρεί να αναδείξει τις διαφορετικές χρήσεις και αναγνώσεις της ΚΑΛ από τους Έλληνες ερευνητές και τις Ελληνίδες ερευνήτριες για καίρια θέματα της ελληνικής κοινωνίας, όπως η μετανάστευση και ο ρατσισμός (βλ. Αρχάκης & Τσάκωνα· Μπουτουλούση), η ομοφοβία (βλ. Ασημακόπουλος & Σεραφής), η οικονομική κρίση και το brain drain (βλ. Γεωργάλου· Μητσικοπούλου & Λύκου), αλλά και η πολιτική αντιπαράθεση και πόλωση (βλ. Γεωργαλίδου· Κίσσας· Χατζηδάκη).
Παρουσιάσεις
Αργύρης Αρχάκης1 & Βίλλυ Τσάκωνα2
1Πανεπιστήμιο Πατρών, 2Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
archakis@upatras.gr, villytsa@otenet.gr
Η προσέγγισή μας έχει ως αφετηρία τη θεμελιώδη διάκριση της ΚΑΛ ανάμεσα αφενός στο μακρο-επίπεδο των κυρίαρχων λόγων, δηλαδή των αναπαραστάσεων της κοινωνικής πραγματικότητας από συγκεκριμένη οπτική (εν προκειμένω, του κυρίαρχου στα δυτικά έθνη-κράτη εθνορατσιστικού λόγου), και αφετέρου το μικρο-επίπεδο των ατομικών επιλογών και πρακτικών (εν προκειμένω, των χιουμοριστικών κειμένων). Στο πλαίσιο αυτό, αναλύουμε χιουμοριστικά μιμίδια που αναφέρονται σε μετανάστες/τριες και κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στο διαδίκτυο. Για την κριτική ανάλυση του χιούμορ αξιοποιούμε τις γνωσιακές παραμέτρους του στόχου και της γνωσιακής αντίθεσης από τη Γενική Θεωρία για το Γλωσσικό Χιούμορ (Attardo, 2020).
Στα υπό εξέταση κείμενα, η στοχοποίηση των μεταναστών/τριών μέσω του χιούμορ είναι εμφανής: οι μετανάστες/τριες αναπαρίστανται είτε ως εισβολείς στο ελληνικό έδαφος, απειλώντας να ‘νοθεύσουν’ τον ελληνικό πολιτισμό, είτε ως κατώτεροι/ες σε σχέση με τους/τις έλληνες/ίδες. Έτσι, τα κείμενα αυτά (στο μικρο-επίπεδο) φαίνεται ότι συντονίζονται με τον κυρίαρχο εθνικό λόγο και τις αναπαραστάσεις των μεταναστών/τριών (στο μακρο-επίπεδο) ως επικίνδυνων και βάρβαρων εισβολέων που απειλούν τη μονογλωσσία, τη μονοπολιτισμικότητα και, εν γένει, την ‘καθαρότητα’ και ομοιογένεια των δυτικών εθνών-κρατών.
Βιβλιογραφία
Attardo, S. (2020). The linguistics of humor. Oxford: Oxford University Press.
Ervine, J. (2019). Humor in contemporary France: Controversy, consensus, and contradictions. Liverpool: Liverpool University Press.
Pérez, R. (2022). The souls of white jokes: How racist humor fuels white supremacy. Stanford: Stanford University Press.
Weaver, S. (2016). The rhetoric of racist humor: US, UK and global race joking. London: Routledge.
Σταύρος Ασημακόπουλος1 & Δημήτρης Σεραφής2
1Πανεπιστήμιο Μάλτας, 2Πανεπιστήμιο Groningen
stavros.assimakopoulos@um.edu.mt, d.serafis@rug.nl
Υπό αυτό το πρίσμα, επιχειρούμε να χαρτογραφήσουμε τους τρόπους με τους οποίους οι ομοφοβικές τάσεις ενισχύονται στο ελληνικό συμμετοχικό διαδίκτυο. Σε συνάρτηση με τις αρχές τις Κριτικής Ανάλυσης Λόγου και πιο συγκεκριμένα το στόχο άμβλυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως μέσω αυτής της διεργασίας προωθείται ξεκάθαρα ένας λόγος διάκρισης. Δεδομένου και του νομικού χαρακτηρισμού της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας ως προστατευόμενη ομάδα, ο λόγος αυτός ανάγεται ουσιαστικά σε λανθάνοντα λόγο μίσους (soft hate speech), δηλαδή σε ένα λόγο που ενώ δεν εμπίπτει στις περιπτώσεις δημόσιας υποκίνησης μίσους, δημιουργεί αδιαμφισβήτητα μια αρνητική αναπαράσταση-εντύπωση για την εν λόγω μειονοτική ομάδα, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για περαιτέρω περιθωριοποίησή της.
Μαριάνθη Γεωργαλίδου
Πανεπιστήμιο Αιγαίου
georgalidou@aegean.gr
Βιβλιογραφία
Boukala, S. (2014). Waiting for democracy: Political crisis and the discursive (re)invention of the ‘national enemy’ in times of ‘Grecovery’. Discourse & Society, 25(4), 482–499.
Culpeper, J. (2011). Impoliteness: Using language to cause offence. Cambridge and New York: Cambridge University Press.
Erjavec, K., & Kovačič, P. M. (2012). ‘‘You don’t understand, this is a new war!’’ Analysis of hate speech in news web sites’ comments. Mass Communication and Society, 15, 899–920.
Garcés-Conejos Blitvich, P. (2010). The YouTubification of politics, impoliteness and polarization. In R. Taiwo (Ed.), Handbook of research on discourse behavior and digital communication: Language structures and social interaction (pp. 540–563). Hershey, PA: IGI Global.
Lorenzo-Dus, N., Garcés-Conejos Blitvich, P., & Bou-Franch, P. (2011). On-line polylogues and impoliteness: The case of postings sent in response to the Obama Reggaeton YouTube video. Journal of Pragmatics, 43, 2578–2593.
Mitchell, N., & Haugh, M. (2015). Agency, accountability and evaluations of impoliteness. Journal of Politeness Research, 11(2), 207–238.
Μαρίζα Γεωργάλου
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας
mgeorgalou@uowm.gr
Βιβλιογραφία
Androutsopoulos, J. (2008). Potentials and limitations of discourse-centred online ethnography. Language@Internet 5.
Blommaert, J. (2005). Discourse: A critical introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
Fairclough, N. (1992). Discourse and social change. Cambridge: Polity Press.
Farrelly, M. (2020). Rethinking intertextuality in CDA. Critical Discourse Studies, 17(4), 359–376.
Άγγελος Κίσσας
The London School of Economics and Political Science
a.kissas@lse.ac.uk
Μπέσσυ Μητσικοπούλου & Χριστίνα Λύκου
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθήνας
mbessie@enl.uoa.gr, christinalykou@gmail.com
Ορίζοντας την κρίση ως μια κοινωνική κατασκευή που πραγματώνεται στον λόγο, το άρθρο επιχειρεί να την αναλύσει με βάση το κοινωνικοπολιτισμικό και ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκε. Συγκεκριμένα, υποστηρίζεται ότι οι διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους αναπαραστάται η κρίση στον δημοσιογραφικό λόγο συνδέονται άρρηκτα με αλλαγές στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό και οικονομικό πλαίσιο σηματοδοτώντας με τον τρόπο αυτό την αλληλεπιδραστική σχέση του δημοσιογραφικού λόγου με την κοινωνική πραγματικότητα. Μέσα από τη συνδυαστική μεθοδολογική προσέγγιση που υιοθετείται πραγματοποιείται συστηματική ανάλυση λόγου και αναδεικνύεται ο σημαντικός ρόλος που παίζουν τα μέσα ενημέρωσης στην κατασκευή και αναπαραγωγή συγκεκριμένων αναπαραστάσεων αναφορικά με την κρίση στον δημόσιο λόγο.
Σαλώμη Μπουκάλα & Αναστασία Στάμου
Πάντειο Πανεπιστήμιο & Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
salomi.boukala@gmail.com, anstamou@del.auth.gr
Με βάση τα παραπάνω, σκοπός της παρουσίασής μας είναι να αποτυπώσει τους τρόπους με τους οποίους έχει αναπλαισιωθεί η ΚΑΛ από μέλη της ελληνικής ακαδημαϊκής κοινότητας για τη μελέτη της διά του λόγου εκφοράς της ελληνικής κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας (βλ. και Μπουκάλα & Στάμου, 2020). Με εστίαση, λοιπόν, στο ελληνικό συγκείμενο, θα φωτιστεί καλύτερα τι μπορεί να προσφέρει η οπτική της ΚΑΛ στην (απο)δόμηση της κοινωνικής πραγματικότητας, αλλά και τι, τελικά, ενώνει τόσο διαφορετικές θεματικές και ερευνητικές περιοχές υπό το πρίσμα της ΚΑΛ. Μέσα από την ανασκόπηση ελληνικών μελετών της ΚΑΛ, διαπιστώνεται πως η ελληνική ερευνητική παραγωγή έχει εστιάσει σε πεδία έρευνας στα οποία έχει κατεξοχήν δραστηριοποιηθεί και διεθνώς η ΚΑΛ, όπως είναι ο πολιτικός λόγος και ο λόγος των ΜΜΕ, ενώ πολλές πρόσφατες έρευνες έχουν στραφεί και στα ψηφιακά μέσα, που αποτελούν μέρος της σύγχρονης δημόσιας σφαίρας. Επίσης, παρατηρείται πως οι μελέτες διαφοροποιούνται λιγότερο ή περισσότερο ως προς το θεωρητικό τους υπόβαθρο και τα επιμέρους αναλυτικά εργαλεία που προτείνουν, καθώς εκτείνονται από την πολιτική επικοινωνία μέχρι την ανάλυση μεταφοράς, τις θεωρίες α/ευγένειας, την έρευνα για το χιούμορ, τη διαδικτυακή εθνογραφία, καθώς και τον συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων / σωματοκειμενικής γλωσσολογίας. Τέλος, ως προς τη θεματολογία, οι Έλληνες ερευνητές και οι Ελληνίδες ερευνήτριες της ΚΑΛ επικεντρώνονται σε καίρια θέματα της ελληνικής κοινωνίας με παγκόσμιο αντίκτυπο, όπως η μετανάστευση και ο ρατσισμός, η ομοφοβία, η οικονομική κρίση και το brain drain, αλλά θίγουν συχνά και θέματα πιο τοπικής εμβέλειας, όπως η έντονη αντιπαράθεση και πόλωση που χαρακτηρίζει τον ελληνικό πολιτικό λόγο.
Βιβλιογραφία
Μπουκάλα, Σ., & Στάμου, Α. Γ. (επιμ.) (2020). Κριτική ανάλυση λόγου. (Απο)δομώντας την ελληνική πραγματικότητα. Αθήνα: Νήσος.
Ελένη Μπουτουλούση
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
butulusi@del.auth.gr
Η σύνθετη αυτή ανάλυση γίνεται εφικτή στο πλαίσιο της Κριτικής Ανάλυσης της Μεταφοράς (ΚΑΜ) η οποία προτείνει ένα συνθετικό μοντέλο ανάλυσης της μεταφοράς που συνδέει αρχές και μεθόδους της Θεωρίας της Εννοιακής Μεταφοράς και της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου. Η ΚΑΜ ανέπτυξε ερευνητικές μεθόδους που επιτρέπουν την περιγραφή, ερμηνεία και εξήγηση της μεταφοράς στα κειμενικά, κοινωνικοπολιτικά και νοητικά της συμφραζόμενα. Κατά την ανάλυση εστιάζει στη μελέτη των εννοιακών πλαισίων (frames), των σεναρίων (scenarios) και των πλαισιώσεων (framings) που ανακαλούνται και δημιουργούνται γύρω από μια μεταφορά αποκαλύπτοντας τις ποικίλες λειτουργίες της (π.χ. νοητικές, συναισθηματικές, πραγματολογικές, ρητορικές), όπως και τον κεντρικό της ρόλο στην κατασκευή της ιδεολογίας (Charteris-Black, 2014· Hart, 2021· Musolff, 2016).
Βιβλιογραφία
Charteris-Black, J. (2014). Analysing political speeches. Rhetoric, discourse and metaphor. Basingstoke/New York: Palgrave-MacΜillan.
Hart, C. (2021). Animals vs. armies: Resistance to extreme metaphors in anti-immigration discourse. Journal of Language and Politics, 20(2), 226–253.
Musolff, A. (2016). Political metaphor analysis: Discourse and scenarios. London: Bloomsbury.Taylor, Ch. (2021). Metaphors of migration over time. Discourse & Society, 32(4), 463–481.