Μαρία Ακριτίδου
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
maria.akritidou@gmail.com

Η συγκρότηση ενός σώματος κειμένων είναι η βασική προϋπόθεση για την ηλεκτρονικά υποστηριζόμενη λογοτεχνική ανάλυση, που αξιοποιεί μεθόδους της γλωσσολογίας σωμάτων κειμένων, μεθόδους, δηλαδή, που θέτουν ως αντικείμενο ανάλυσης το «κείμενο» (Γούτσος & Φραγκάκη, 2015· Δημητρούλια, 2022). Σε ποιο κείμενο όμως αναφερόμαστε σε αυτό το μεθοδολογικό πλαίσιο; Ως προς τη θεωρία, οι δύο αυτές ερευνητικές παραδόσεις έχουν διαφορετικές και ποικίλες εννοιολογήσεις του κειμένου. Ως προς την πράξη, στα σχετικά ερευνητικά εγχειρήματα τείνει να επικρατεί το λεγόμενο «απλό κείμενο» (plain text) ως βασική μονάδα επεξεργασίας (π.χ. για διερεύνηση στατιστικής σημαντικότητας), συνοδευόμενο από (ξέχωρα) μεταδεδομένα τεκμηρίωσης. Ωστόσο, η στροφή στην «υλική φιλολογία» (που μετατοπίζει την έμφαση από τη γλωσσική πληροφορία στα μη κειμενικά στοιχεία του γραπτού τεκμηρίου), καθώς και η συνάντηση της θεωρίας της εκδοτικής (και της κριτικής του κειμένου) με τη γλωσσολογία σωμάτων κειμένων στο κοινό πεδίο των ψηφιακών ανθρωπιστικών επιστημών, είχαν ως αποτέλεσμα την έναρξη ενός διαλόγου γύρω ακριβώς από την έννοια του «κειμένου» ως μονάδας ηλεκτρονικής λογοτεχνικής ανάλυσης. Έτσι, για παράδειγμα, η Κ. Bode (2017) έχει προτείνει ως βασική μονάδα όχι το «κείμενο» αλλά την ψηφιακή (ιστορικο-κριτική/φιλολογική) έκδοση. Αντίστοιχα, ο C. Ohge (2021) υποστηρίζει πως έκδοση πρέπει να θεωρείται κάθε ένυλη και άυλη εκδοχή των κειμένων, ακόμα και αυτή που προέρχεται από διαδικασία οπτικής αναγνώρισης χαρακτήρων.

Σκοπός της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστεί ο προβληματισμός σχετικά με τη συγκρότηση ψηφιακών σωμάτων λογοτεχνικών κειμένων (Schöch κ.ά., 2021) με βάση μια μελέτη περίπτωσης: την ψηφιακή έκδοση ποιητικής συλλογής του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και τους προβληματισμούς γύρω από τη μοντελοποίηση της έκδοσης ως σώματος όχι «απλού κειμένου» αλλά δομημένης πληροφορίας (Flanders & Jannidis, 2021· Schöch κ.ά., 2022).

Βιβλιογραφία

Bode, K. (2017). The equivalence of “close” and “distant” reading; or, toward a new object for data-rich literary history. Modern Language Quarterly, 78(1): 77–106. https://doi.org/10.1215/00267929-3699787

Γούτσος, Δ., & Φραγκάκη, Γ. (2015). Εισαγωγή στη γλωσσολογία σωμάτων κειμένων. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο http://hdl.handle.net/11419/1932

Δημητρούλια, Τ. (2022). Τα ηλεκτρονικά σώματα κειμένων και η ανάλυσή τους. Ερευνητικές προοπτικές για τη μελέτη της λογοτεχνίας. Σύγκριση, 31, 160–184. Ανακτήθηκε από https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/sygkrisi/article/view/32406

Flanders, J., & Jannidis, F. (επιμ.) (2019). The shape of data in the digital humanities: Modeling texts and text-based resources. London & New York: Routledge.

Ohge, C. (2021). Publishing scholarly editions: Archives, computing, and experience. Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/9781108766739

Schöch C., Patraș, R., Erjavec, T., & Santos, D. (2021). Creating the European Literary Text Collection (ELTeC): Challenges and perspectives. Modern Languages Open, 0(1), 25. http://doi.org/10.3828/mlo.v0i0.364

Schöch C., Hinzmann, M., Röttgermann, J., Klee, A., & Dietz, K. (2022). Smart modelling for digital literary history. IJHAC: International Journal of Humanities and Arts Computing, 16(1), 78–93. https://doi.org/10.3366/ijhac.2022.0278

Διονύσης Γούτσος
Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
dgoutsos@phil.uoa.gr

Στην έρευνα αυτή χρησιμοποιούνται μέθοδοι της γλωσσολογίας σωμάτων κειμένων με σκοπό να απαντηθεί το ερώτημα αν η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Γιάννης Ρίτσος στην ποίησή του, η οποία δημοσιεύεται από το 1925 έως και μετά τον θάνατό του (1990), εμφανίζει στοιχεία αλλαγής. Υπάρχουν μια σειρά από εγγενείς δυσκολίες στο εγχείρημα αυτό. Πρώτα απ’ όλα, ο Ρίτσος θεωρείται «ο πολυγραφότερος Νεοέλληνας ποιητής (ενδεχομένως και ο πολυγραφότερος ποιητής του αιώνα μας παγκοσμίως)» (Βαγενάς, 1999· πρβλ. Προκοπάκη 2000) και επομένως είναι εξαιρετικά δύσκολο να ψηφιοποιηθεί το σύνολο του έργου του, ή έστω ένα αντιπροσωπευτικό υποσύνολό του. Δευτερευόντως, όπως ήδη έχει διαπιστωθεί ενδελεχώς (Αστήθα-Βρυζίδη, 1988), ο Ρίτσος διορθώνει συστηματικά τις ποιητικές του συλλογές πριν την επανέκδοσή τους και οι διορθώσεις αυτές αφορούν διαλεκτικούς τύπους, φωνολογικά και μορφολογικά στοιχεία της «ακραίας» δημοτικής, που τα προσαρμόζει στην Κοινή Νέα Ελληνική, αλλά και στοιχεία εμφάνισης όπως η στίξη, κεφαλαία γράμματα κ.λπ. Ταυτόχρονα, ο ίδιος ο ποιητής αναφέρει συστηματικά τη χρονολογία δημιουργίας σε καθένα από τα ποιήματά του, θεωρώντας τη προφανώς σημαντικό μέρος του έργου.

Λαμβάνοντας υπόψη τους περιορισμούς αυτούς, θα επιχειρηθεί να δημιουργηθεί ένα σώμα κειμένων ποιημάτων του Γιάννη Ρίτσου με στόχο τις 5.000 λέξεις για καθεμιά από τις ακόλουθες πέντε περιόδους δημιουργίας του ποιητικού έργου: 1926-1935, 1936-1942, 1943-1955, 1956-1970, 1971-1991. (Η διαίρεση αυτή ακολουθεί στα βασικά της στοιχεία τον Διαλησμά, 1981, σσ. 12–13, βλ. και σχετική βιβλιογραφία στο ίδιο). Σε αυτό το σώμα κειμένων θα αναζητηθούν οι λέξεις-κλειδιά για κάθε περίοδο, χρησιμοποιώντας στοιχεία και από τη σύγκριση με άλλα σώματα κειμένων αναφοράς, με στόχο να αναδειχθούν πιθανές διαφορές στους γραμματικούς και λεξικούς τύπους που είναι, με ορισμένη στατιστική σημαντικότητα, πιο συχνοί σε μια περίοδο σε σχέση με μια άλλη. Είναι σημαντικό ότι, σε μια από τις λιγοστές αντίστοιχες έρευνες στα αγγλικά, οι McIntyre & Walker (2021 [2010]) διαπιστώνουν ότι τόσο οι θεματικές όσο και οι γραμματικές λέξεις-κλειδιά παίζουν σημαντικό ρόλο στον εντοπισμό της διαχρονικής αλλαγής στο ύφος του Yeats. Με ανάλογο τρόπο επιδιώκεται να αναδειχθούν τα στοιχεία στην ποίηση του Ρίτσου που μας επιτρέπουν να διαπιστώσουμε μια διαχρονική αλλαγή στη γλώσσα που χρησιμοποιεί και πιθανόν αντιστοιχούν στις αλλαγές στο ύφος του με την πάροδο του χρόνου (βλ. λ.χ. Αργυρίου, 1991).

Βιβλιογραφικές αναφορές

Αργυρίου, Α. (1991). Η ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Μια σπειροειδής εξέλιξη. Νέα Εστία, 1547, 49–50.

Αστήθα-Βρυζίδη, Μ. (1988). Οι διορθώσεις του Γιάννη Ρίτσου στις συλλογές της δεκαετίας 1934–1943 [Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή]. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Βαγενάς, Ν. (1999). Ένας Πικάσσο της ποίησης. Σημειώσεις από το τέλος του αιώνα (σσ. 111–112). Αθήνα: Κέδρος.

Διαλησμάς, Σ. (1981). Εισαγωγή στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα: Επικαιρότητα.

Προκοπάκη, Χ. (2000). Εισαγωγή. Στο Χ. Προκοπάκη &  Α. Μακρυνικόλα (επιμ.), Ανθολογία Γιάννη Ρίτσου (σσ. 9–10). Αθήνα: Κέδρος.

McIntyre, D., & Walker, B. (2021 [2010]). Using corpus linguistics to explore the language of poetry: A stylometric approach to Yeats’ poems. In A. O’Keeffe & M. McCarthy (Eds.), The Routledge handbook of corpus linguistics (2nd ed., pp. 499–516). Abingdon, Oxon; New York, NY: Routledge.

Τιτίκα Δημητρούλια
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
titikad@gmail.com

Στο λογοτεχνικό έργο της Μέλπως Αξιώτη, το σπίτι κατέχει ιδιαίτερα σημαντική θέση, κάτι που επιβεβαιώνεται από τον πολύ μεγάλο αριθμό εμφανίσεων του όρου στον κατάλογο λέξεων του σώματος των απάντων της, ενώ τιτλοφορεί και ένα από τα πιο σημαντικά έργα της τελευταίας περιόδου της δημιουργίας της (Το σπίτι μου, Θεμέλιο 1965). Αν και αριθμός των εμφανίσεων αυτών αποτελεί μια ένδειξη για την κεντρικότητα της έννοιας, η ποσοτική ανάλυση, ειδικά στη λογοτεχνία, προκειμένου να καταλήξει σε άξια λόγου ερμηνευτικά αποτελέσματα, δεν μπορεί παρά να λαμβάνει υπόψη την πολυσημία και την πολυπλοκότητα της εκφοράς των εννοιών.

Στην παρούσα εργασία παρουσιάζω το πρώτο στάδιο μιας δοκιμής ανάλυσης του σώματος λογοτεχνικών κειμένων της Αξιώτη, που επιχειρεί να υπερβεί ορισμένες από τις εγγενείς δυσκολίες της λογοτεχνικής ανάλυσης κειμένου. Μετά από μια σειρά από εμπειρικές απόπειρες ανάλυσης κειμένου όσον αφορά το σπίτι και την εννοιοποίησή του στην Αξιώτη με γνώμονα τα κείμενα, επανέρχομαι στη σχετική έρευνα με ένα δομημένο σχήμα ανάλυσης και επισημείωσης, το οποίο βασίζεται α) στη συγκρότηση του λεξιλογικού/σημασιολογικού πεδίου του σπιτιού ως συνόλου όρων προς αναζήτηση στο σώμα κειμένων και τον έλεγχό του με βάση τον κατάλογο όρων του σώματος κειμένων και β) στην υλική/χωρική, κοινωνική και ψυχολογική/συμβολική λειτουργία του σπιτιού, όπως συζητιούνται από διαφορετικές οπτικές γωνίες στις κοινωνικές επιστήμες (Bourdieu, 1993· Costes, 2015· Halbwachs, 1972) και στη φιλοσοφία (Bachelard, 1957· Benjamin, 1998 [1966]· Goetz, 2011). Στο λεξιλογικό/σημασιολογικό πεδίο της έννοιας του σπιτιού περιλήφθηκαν όροι που αφορούν το κτίσμα που χρησιμοποιείται ως κατοικία και την κατοικία καθαυτή, τα επιμέρους κτιριακά στοιχεία (τοίχοι, πόρτες, παράθυρα, αυλές, μπαλκόνια κ.ά.) και οι όροι που αφορούν το εσωτερικό του σπιτιού και τα συνώνυμά τους, όπως και οι σχετικοί διαλεκτικοί τύποι που καταγράφονται σε χρηστικό λεξικό του μυκονιάτικου ιδιώματος (Κουσαθανάς, 1996). Το σύνολο των όρων ελέγχθηκε σε σχέση με τον κατάλογο όρων και τα αποτελέσματα της αναζήτησης ταξινομήθηκαν και αναλύθηκαν σύμφωνα με τις τρεις λειτουργίες του σπιτιού, με αναφορά στην ατομική και κοινωνική χωρική και χρονική διάστασή του, τη σχέση του με το (έμφυλο) σώμα, τη συλλογική μνήμη στη σχέση της με την ατομική (Halbwachs, 2013α και 2013β) και την ταυτότητα εντέλει του ομιλούντος υποκειμένου.

Η παρουσίαση της δοκιμής αυτής εντάσσεται στην έντονη συζήτηση για τις δυνατότητες της ανάλυσης κειμένου να συνεισφέρει ερμηνευτικά στη μελέτη της λογοτεχνίας. Υιοθετεί την ερμηνευτική προσέγγιση της ανάλυσης κειμένου (Rockwell & Sinclair, 2016) και διερευνά τους όρους και τα ενδεχόμενα όρια της επαυξητικής δύναμης των ψηφιακών μεθόδων στις ανθρωπιστικές σπουδές.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Bachelard, G. (1957). La Poétique de l’espace. Paris: PUF.

Benjamin, W. (1998 [1966]). Conversations with Brecht. In Understanding Brecht (pp. 105–121). London and New York: Verso.

Bourdieu, P. (1993). Effets de lie. La misère du monde. Paris : Seuil.

Costes, L. (2015). Habiter autrement ? Socio-anthropologie, 32, 9–19.

Goetz, B. (2011). Théorie des maisons. L’habitation, la surprise. Paris : Verdier.

Halbwachs, M. (1972). Classes sociales et morphologie. Paris : Minuit.

Halbwachs, M. (2013α). Τα κοινωνικά πλαίσια της μνήμης. Αθήνα: Νεφέλη.

Halbwachs, M. (2013β). Η συλλογική μνήμη. Αθήνα: Παπαζήσης.

Rockwell, G., & Sinclair, S. (2016). Hermeneutica. Computer-assisted interpretation in the humanities. Cambridge, Mass.: MIT Press.

Κουσαθανάς, Π. (1996). Χρηστικό λεξικό του ιδιώματος της Μυκόνου. Παράρτημα με ονόματα, παρωνύμια, τοπωνύμια και χάρτες. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Σταματία Κουτσουλέλου
Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
skout@phil.uoa.gr

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η μελέτη των λογοτεχνικών κειμένων έχει υιοθετήσει με ιδιαίτερο επιστημονικό πάθος αλλά και αποτελεσματικότητα τη μεθοδολογία της γλωσσολογίας των σωμάτων κειμένων, δημιουργώντας έτσι, έναν καινούργιο κλάδο της υφολογικής ανάλυσης, αυτόν της υφολογίας των σωμάτων κειμένων (Corpus Stylistics), εφεξής ΥΣΚ. Ο κλάδος αυτός ανανεώνει τις παλιότερες υφολογικές προσεγγίσεις χωρίς καθόλου να αδιαφορεί αλλά, αντίθετα, αποβλέπει στην ποιοτική ανάλυση των γλωσσικών δεδομένων που αναδεικνύονται από την ποσοτική, μετρήσιμη, αντικειμενική και αυθεντική παρουσία τους σε σώματα λογοτεχνικών κειμένων. Η ΥΣΚ και η υφολογική ανάλυση αποτελούν γόνιμες συμπληρωματικές προσεγγίσεις και του θεατρικού λόγου, όπως αποδεικνύεται από σύγχρονες έρευνες. Οι στατιστικά σημαντικές λέξεις και τα λεξικά συμπλέγματα που αποκαλύπτονται με τη χρήση των υπολογιστικών εργαλείων φανερώνουν τον χαρακτήρα των θεατρικών ηρώων/ηρωίδων, τη διαφοροποίηση του λόγου ανδρών και γυναικών, τον τρόπο προώθησης της πλοκής του έργου, αλλά και τη διαφορετική χρήση των γλωσσικών επιλογών από τους θεατρικούς συγγραφείς (μ.ά, Culpeper, 2009· Demmen, 1997).

Ενώ το ερευνητικό ενδιαφέρον έχει εντοπισθεί κυρίως στα διαλογικά μέρη του θεατρικού κειμένου, η μελέτη των μονολογικών τμημάτων είναι περιορισμένη Ο μονόλογος, ιδιαίτερα αγαπητός στους θεατρικούς συγγραφείς, είναι ο εκτενής λόγος ενός προσώπου που δεν διακόπτεται από άλλο πρόσωπο και παίρνει διάφορες μορφές ανάλογα σε ποιον απευθύνεται (Murphy, 2015). Η μελέτη των μονολόγων με τα εργαλεία της ΥΣΚ έχει στραφεί, κυρίως, σε αυτούς που εντάσσονται σε ένα θεατρικό έργο και έχει δείξει σημαντικές γλωσσικές διαφοροποιήσεις από τα καθαρά διαλογικά τμήματα. Δεικτικά και διαπροσωπικές γλωσσικές επιλογές καθώς και έκφραση σκέψεων και απόψεων σχετικά με θέματα που απασχολούν γενικά τους ανθρώπους (θάνατος, ζωή, αγάπη κ.λπ.) συνδέονται με αυτό το είδος των μονολόγων.

Σύγχρονα θεατρικά έργα αποκλειστικά μονολογικά, όμως, δεν έχουν μελετηθεί από την ΥΣΚ, παρόλο που έχουν αυξανόμενη συχνότητα στην εποχή μας ως αποτέλεσμα κοινωνικοοικονομικών παραγόντων (Πατσαλίδης, 2008, σσ. 231–232). Στόχος της έρευνάς μας είναι να προσεγγίσουμε αυτό το είδος, μελετώντας το κείμενο σύγχρονων ελληνικών θεατρικών μονολόγων και να αποκαλύψουμε γλωσσικές επιλογές χαρακτηριστικές της υποκειμενικότητας που το χαρακτηρίζει. Η αναφορικότητα, η τροπικότητα, η προφορικότητα στο συνεχές της και στοιχεία επιχειρηματολογίας αποτελούν κεντρικά θέματα της εργασίας μας, τα αποτελέσματα της οποίας θεωρούμε ότι θα συμβάλουν στη συζήτηση του συγκεκριμένου είδους και με τους κριτικούς της λογοτεχνίας.

Βιβλιογραφία

Culpeper, J. (2009). Words, parts-of-speech and semantic categories in the character-talk of Shakespeare’s Romeo and Juliet. International Journal of Corpus Linguistics, 14(1), 29–59.

Demmen, J. (1997). Charmed and chattering tongues: Investigating the functions and effects of the word clusters in the dialogue of Shakespeare’s female characters [Unpublished MA Dissertation]. Lancaster University.

Murphy, S. (2015). I will proclaim myself what I am: Corpus stylistics and the language of Shakespeare’s soliloquies. Language and Literature: International Journal of Stylistics, 24(4), 338–354.

Πατσαλίδης, Σ. (2008). Ο θεατρικός μονόλογος την εποχή του ναρκισσισμού. Παράβαση, 8, 227–242.

Νίκος Μαθιουδάκης
Πανεπιστήμιο Γρανάδας
nikosmathious@gmail.com

Η παρούσα μελέτη ασχολείται με τη συστηματική ανάλυση του ποιητικού έργου δύο μειζόνων ποιητών της Γενιάς του ’30, του Γιώργου Σεφέρη και του Οδυσσέα Ελύτη. Συγκεκριμένα, πρόκειται να σκιαγραφήσουμε την ποιητική γραμματική τόσο του Σεφέρη όσο και του Ελύτη, μελετώντας συγκριτικά τις φάσεις της ποίησής τους και παρουσιάζοντας εμφανή ποιητικά χαρακτηριστικά (γλώσσα, ύφος κ.ά.) και αφανή υφογλωσσικά στοιχεία με τη χρήση υπολογιστικών εργαλείων, συνδυάζοντας την ποσοτική ανάλυση (π.χ. συχνότητα εμφάνισης λέξεων, στατιστική σημαντικότητα λέξεων και ευρύτερων δομών) με την ποιοτική προσέγγιση (π.χ. χρήση συμφραστικών πινάκων, μελέτη συνάψεων).

Η έρευνα βασίζεται στη δημιουργία και επεξεργασία δύο σωμάτων κειμένων αφενός με τα ποιήματα του Γ. Σεφέρη (εκδ. Ίκαρος) και αφετέρου με τα ποιήματα του Ο. Ελύτη (εκδ. Ίκαρος). Η συγκριτική μελέτη ανάμεσα στα δύο σώματα πρόκειται να φανερώσει σημαντικές διαφορές ύφους ανάμεσα στους δύο Νομπελίστες ποιητές της Γενιάς του ’30, η οποία επηρέασε σημαντικά τη μετέπειτα εξέλιξη της νεοελληνικής λογοτεχνίας αλλά και τέχνης γενικότερα.

Μεθοδολογικά, πρόκειται να εργαστούμε πάνω σε δύο άξονες, όπως προτείνουν οι Goutsos & Hatzidaki (2017): την εξ αποστάσεως προσέγγιση-ερμηνεία της κάθε λεξικής μονάδας (word token), ακολουθώντας τη σωματοκειμενικά καθοδηγούμενη ποσοτικοποίηση (corpus-driven quantification), και την εκ του σύνεγγυς ανάγνωση-ερμηνεία του κάθε λεξικού τύπου (word type) – κυρίως μέσω των σημασιολογικών επιπέδων του – με τη χρήση συγκειμένου, ακολουθώντας την κειμενικά καθοδηγούμενη ποσοτικοποίηση (discourse-driven quantification).

Επομένως, η υφογλωσσική έρευνα κινήθηκε σε δύο βήματα, με στόχο: (α) τη δημιουργία σωμάτων κειμένων (corpora), προκειμένου να διερευνηθούν με μια πρώτη προσέγγιση σημαντικές πληροφορίες, όπως το σύνολο των λεξικών μονάδων/λέξεων (word tokens) και των λεξικών τύπων (word types), ο λεξιλογικός «πλούτος» (lexical richness) και οι λεκτικοί τύποι των ουσιαστικών (αλλά και ρημάτων) με τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης (high frequency words) και (β) τη μελέτη των δεδομένων μέσα από τους συμφραστικούς πίνακες (concordances), προκειμένου να σχολιαστούν με τη βοήθεια τόσο των λεξικών συνάψεων όσο και του συγκειμένου.

Η προσέγγιση της παρούσας εργασίας βασίζεται στη μελέτη λογοτεχνικών κειμένων με τη χρήση υπολογιστικών εργαλείων της υπολογιστικής υφολογίας (βλ. ενδεικτικά Μικρός 2015) και της γλωσσολογίας σωμάτων κειμένων και ειδικότερα της υφολογίας σωμάτων κειμένων (βλ. ενδεικτικά Mahlberg 2007, Culpeper 2002, αλλά και Γούτσος & Φραγκάκη 2015).

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Culpeper, J. (2002). Computers, language and characterisation: An analysis of six characters in Romeo and Juliet. In U. Melander-Marttala, G. Östman, & M. Kytö (Eds.), Conversation in life and in literature (pp. 11–30). Uppsala: Universitetstryckeriet.

Γούτσος, Δ., & Φραγκάκη, Γ. (2015). Εισαγωγή στη γλωσσολογία σωμάτων κειμένων [Ηλεκτρονικό βιβλίο]. Αθήνα: Κάλλιπος – Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις.

Goutsos, D., & Hatzidaki, O. (2017). Making sense of the Greek crisis. In O. Hatzidaki & D. Goutsos (Eds.), Greece in crisis combining critical discourse and corpus linguistics perspectives (pp. 457–466). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

Mahlberg, M. (2007). Corpus stylistics: Bridging the gap between linguistic and literary studies. In M. Hoey, M. Mahlberg, M. Stubbs, & W. Teubert (Eds.), Text, discourse and corpora: Theory and analysis (pp. 219–246). London: Continuum.

Μικρός, Γ. Κ. (2015). Υπολογιστική υφολογία [Ηλεκτρονικό βιβλίο]. Αθήνα: Κάλλιπος – Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις.

Γεωργία Φραγκάκη
Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
g.fragkaki@go.uop.gr

Στα ελληνικά λείπει μια συστηματική ανάλυση των γλωσσικών χαρακτηριστικών του λογοτεχνικού λόγου, σε αντίστιξη λ.χ. με άλλα κειμενικά είδη, όπως, για παράδειγμα, στα αγγλικά (βλ. Biber et al. 1999, Biber & Conrad 2009), με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ένα μέτρο σύγκρισης, το οποίο θα μας βοηθούσε να αντιληφθούμε τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις από τη νόρμα στα έργα μεμονωμένων δημιουργών, λογοτεχνικών ρευμάτων κ.λπ. Στην παρουσίαση αυτή θα επιχειρήσω να διερευνήσω χαρακτηριστικά του λογοτεχνικού λόγου στα ελληνικά εκκινώντας από τη μελέτη του λεξιλογίου που είναι στατιστικά σημαντικό σε λογοτεχνικά σώματα κειμένων σε σχέση με γενικά σώματα κειμένων. Πιο συγκεκριμένα, θα μελετήσω τις λέξεις-κλειδιά στο λογοτεχνικό υποσώμα του Διαχρονικού σώματος ελληνικών κειμένων του 20ού αιώνα (1900-1989) σε σύγκριση με το σύνολο του ίδιου σώματος κειμένων, μεγέθους περίπου 4 εκατομμυρίων λέξεων, και τις λέξεις-κλειδιά στο λογοτεχνικό υποσώμα του Σώματος Ελληνικών Κειμένων σε σύγκριση με το σύνολο του ίδιου σώματος κειμένων, το οποίο περιλαμβάνει περίπου 30 εκατομμύρια λέξεις και καλύπτει την περίοδο από το 1990 έως το 2010. Και τα δύο σώματα κειμένων περιλαμβάνουν στο λογοτεχνικό υποσώμα τους μεγάλη ποικιλία λογοτεχνικών υποειδών, όπως μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιήματα, στιχουργήματα και θεατρικά έργα.

Οι λέξεις-κλειδιά έχουν χρησιμοποιηθεί στο πλαίσιο της υφολογίας σωμάτων κειμένων για τη μελέτη των ιδιαίτερων γλωσσικών χαρακτηριστικών συγκεκριμένων δημιουργών, κειμένων ή χαρακτήρων ενός έργου (βλ. λ.χ. Biber 2011: 16-17, Stubbs 2014: 55-56). Η μελέτη των λέξεων-κλειδιών στα λογοτεχνικά σώματα κειμένων που αναφέρθηκαν παραπάνω οδηγεί σε ευρήματα που αφορούν λεξικούς και γραμματικούς τύπους. Μεταξύ άλλων, παρατηρείται ότι γραμματικοί τύποι όπως τα κι, μα, πως, σα(ν) βρίσκονται στις πρώτες θέσεις του καταλόγου των λέξεων-κλειδιών και στα δύο σώματα κειμένων. Πρόκειται δηλαδή για λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται συστηματικά στη λογοτεχνία από το 1900 έως το 2010. Στατιστικά σημαντικό και στα δύο σώματα κειμένων είναι και λεξιλόγιο από το σημασιολογικό πεδίο του σώματος (πρβλ. την παρατήρηση του Φέρλα 2011: 82-83 ότι τα προσωπικά λεξικά συμπλέγματα, δηλαδή ακολουθίες λέξεων που περιλαμβάνουν λέξεις που δηλώνουν μέρη του σώματος και κτητικές αντωνυμίες, είναι ιδιαίτερα συχνά στη λογοτεχνία). Εκτός από τις γενικές παρατηρήσεις για το σύνολο των λογοτεχνικών υποσωμάτων κειμένων σημαντικό είναι να διακρίνουμε τα γλωσσικά χαρακτηριστικά και των λογοτεχνικών υποειδών, αλλά και να εντοπίσουμε ομοιότητες και διαφορές στα λογοτεχνικά υποείδη στην πάροδο του χρόνου.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Biber, D. (2011). Corpus linguistics and the study of literature. Back to the future? Scientific Study of Literature, 1(1), 15–23.

Biber, D., & Conrad, S. (2009). Register, genre and style. Cambridge: Cambridge University Press.

Biber, D., Johansson, S., Leech, G., Conrad, S., & Finegan, E. (1999). Longman grammar of spoken and written English. London: Longman.

Stubbs, M. (2014). Quantitative methods in literary linguistics. In P. Stockwell, & S. Whiteley (Eds.), The Cambridge handbook of stylistics (pp. 46–62). Cambridge: Cambridge University Press.

Φέρλας, Α.-Έ. (2011). Ο προκατασκευασμένος λόγος στα Ελληνικά και Αγγλικά. Μια μελέτη βασισμένη σε σώματα κειμένων με προεκτάσεις στη διδασκαλία της γλώσσας [Διδακτορική διατριβή]. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Ουρανία Χατζηδάκη
Σχολή Ικάρων
o.hatzidaki@gmail.com

Το παρόν άρθρο πραγματεύεται το ιδιαίτερα συχνό φαινόμενο αναφορών σε χρηματοοικονομικά ζητήματα στο σώμα κειμένων των δημοσιευμένων αυτοβιογραφιών των τριών πρωτοπόρων της θεσμικής συγκρότησης του χορού, παραδοσιακού και μοντέρνου, στην Ελλάδα (Στράτου 1964, Πράτσικα 1991, Μάνου 1987). Οι αναφορές σχετίζονται κυρίως με τις υπέρμετρες δυσκολίες εξασφάλισης πόρων λειτουργίας των φορέων άσκησης του χορού ως θεσμοθετημένης δραστηριότητας, τους οποίους οι τρεις αυτοβιογράφοι είχαν ιδρύσει και διηύθυναν και οι οποίοι ήταν απολύτως καινοφανείς για την εποχή (πριν και μετά τον Β΄ ΠΠ).

Η χρόνια δυσμενής χρηματοοικονομική συνθήκη υλοποίησης του έργου των τριών υπό συζήτηση γυναικείων παραγόντων του χορού στην Ελλάδα αποκρυσταλλώνεται γλωσσικά στα αυτοβιογραφικά τους κείμενα με δύο κυρίως τρόπους. Πρώτον, ως συναισθηματικοποιημένη: το απαντών χρηματοοικονομικό λεξιλόγιο συνεμφανίζεται συχνότατα με όρους δηλωτικούς συναισθημάτων, κατά κανόνα έντονων (ΚΠ για την οικονομική υποστήριξη των αδελφών της: «Αν δεν μπορεί να τα δίνει όλα η Κούλα, θα τσοντάρομε ο Ανδρέας και εγώ!!…». Όταν συλλογίζομαι την αγάπη τους, κλαίω σαν μικρό παιδί). Και, δεύτερον, ως μεταφυσικοποιημένη: οι χρηματοοικονομικοί όροι συνυπάρχουν, συστηματικά και σε αιτιακή σχέση, με όρους αναφερόμενους στην τύχη (ΔΣ: η έκτακτη αυτή επιχορήγηση αποφασίστηκε δυστυχώς με καθυστέρηση και εν τω μεταξύ είχα κι όλα πουλήσει το μερίδιό μου από το μόνο, που απόμενε ακόμα, σπίτι της οικογενείας. Ευτυχώς μου το ’σωσε η μάνα μου και ο αδελφός μου την τελευταία στιγμή!), στη μαγεία και τα ζώδια (ΔΣ: το ζώδιό μου μ’ έχει εξαντλήσει στις πληρωμές / ΡΜ: Λέω πάντοτε: «Το αστέρι μου είναι δύσκολο, αλλά καλό». Και ήρθε η [οικονομική] σωτηρία), καθώς και στα θεία, χριστιανικά (ΡΜ: Σαν τους ιχθείς και τους άρτους του Χριστού, αυτές οι πέντε χιλιαδούλες πολλαπλασιάστηκαν κατά μαγικό τρόπο) και παγανιστικά (ΡΜ: Τη στιγμή λοιπόν της οικονομικής απελπισίας μας, νάτος ο από μηχανής θεός).

Τα παρατηρούμενα αυτά φαινόμενα διερευνώνται ως προς τη μορφή/δομή τους, την κειμενική λειτουργία τους, καθώς και τους πιθανούς παράγοντες παρουσίας τους στον λόγο των τριών αυτοβιογράφων, με βάση μοντέλα ανάλυσης της γλωσσικής έκφρασης του συναισθήματος (Bednarek 2008, Kövecses 2000), ιδίως σε συνάρτηση με τον χρηματοοικονομικό τομέα (Pixley 2012). Προσεγγίζονται, επίσης, υπό το πρίσμα μελετών για την αντίληψη των χρηματοοικονομικών ζητημάτων ως διαπλεκόμενων με την τύχη και τις μεταφυσικές δυνάμεις (McCarracher 2019).

Βιβλιογραφία

Bednarek, M. (2008). Emotion talk across corpora. London: Palgrave Macmillan.

Μάνου, Ρ. (1987). Χορός: «Ου των ραδίων … ούσαν την τέχνην», Λουκιανός «Περί Ορχήσεως». Αθήνα: Γνώση.

McCarracher, E. (2019). The enchantments of Mammon: How capitalism became the religion of modernity. Cambridge, MA: The Belknap Press of Harvard University Press.

Kövecses, Z. (2000). Metaphor and emotion: Language, culture, and body in human feeling. Cambridge: Cambridge University Press.

Pixley, J. (2012). Emotions and finance: Booms, busts and uncertainty (2^nd ed.). Cambridge: Cambridge University Press.

Πράτσικα, Κ. (1991). Αυτοβιογραφία. Στο Κούλας Πράτσικα: Έργα και ημέρες (σσ. 9–36). Αθήνα: Ursa Minor – Ευθύνη.

Στράτου, Δ. (1964). Μια παράδοση, μια περιπέτεια (ελληνικοί λαϊκοί χοροί). Αθήνα: Φέξης.